Hervorming herdenk je niet, hervorming doe je!

Reformeren
De reformatoren hadden nooit de bedoeling om een nieuw ijkpunt te stichten waar de kerk voortaan op terug moest vallen. “De kerk is gereformeerd, omdat zij gereformeerd moet worden”, is een bekend gezegde uit die tijd. De reformatie betekende een nieuw begin van doorgaande hervorming. Niet voor niets werd het Sola Scriptura een van de slogans. Daarmee werd vooral bedoeld dat de traditionele opvattingen van de kerk nooit van doorslaggevend belang konden zijn, maar alleen de Bijbel. Het feit dat de kerk iets doet of deed mag en moet altijd weer opnieuw doordacht worden. Elke theologische gedachten en elke geloofsopvatting moet telkens opnieuw ontdekt, bekritiseerd en herbeleefd worden.

Accommodatie
Daarmee ging de Reformatie terug naar de vroege kerk, en zelfs naar de gelovigen in de Bijbel, waar op elke bladzijde sprake is sprake van hervorming en reformatie. De grootste reformator is Jezus, die oude geloofswaarheden en tradities in een compleet nieuw licht zette. Hij durft het aan om duidelijke morele uitspraken als “oog om oog, tand om tand” vanuit de context te vertalen naar een nieuw, tegenovergesteld gebod waarin je je vijand de andere wang toekeert. Daarmee levert Jezus geen schriftkritiek, maar laat hij zien dat het Evangelie telkens opnieuw gecontextualiseerd moet worden. De praktische situatie van woestijnnomaden is compleet anders dan die van een door Romeinen overheerst volk in de 1ste eeuw. Toch blijft God dezelfde, ook al moet hij een andere taal spreken om zich verstaanbaar te maken. Accommodatie zal Calvijn dat later noemen.

Conservatisme
De apostelen zetten deze reformatie door. Petrus doorbreekt het verschil tussen rein en onrein, en brengt het Evangelie naar de heidenen. Paulus helpt de christenen in Korinthe praktisch om als christen toch deel te kunnen nemen aan het sociale leven van een door-en-door heidense stad. Als er een kerkelijk conflict ontstaat nemen de Apostelen een gedurfde beslissing over de plaats van de wet van Mozes voor heiden-christenen.
De kerk volgt hun voorbeeld, met als meest bekende aanpassing de kerstening van het heidense zonnewendefeest; Kerst wordt ingezet als beeld voor de menswording van God in Jezus Christus. Deze doorgaande contextualisatie raakte de kerk langzaam kwijt. Ooit vertaalde ze de Bijbel vanuit het Hebreeuws en het Grieks naar het Latijn, maar daar bleef het bij. De gelovigen raakten meer en meer vervreemd van het hocus pocus dat ze in de mis hoorden. In de kerk groeide de wil om vast te houden aan de gebruiken en opvattingen uit het verleden. De kerk van gisteren gijzelde die van vandaag. Conservatisme is een puur menselijke kwaal.

Pinksteren
Maar gelukkig hield het geen stand. Maarten Luther bracht met zijn Duitse vertaling de Bijbel definitief terug bij de gelovigen. Calvijn volgde door de gemeente weer zelf te laten zingen in de eigen taal. Ze zetten het mes in de schreefgroei van kerkelijke tradities en opvattingen, en waren daarbij niet voorzichtig. Ze wilden niet eigen tradities scheppen die eeuwen mee moesten gaan, maar een aanzet geven om te blijven schrijven en zoeken naar manieren om het geloof te beleven, en God te dienen in de eigen tijd en plaats.
De reformatie is nooit af. Nooit zal de kerk perfect zijn. Allereerst niet omdat het mensenwerk blijft, maar nog meer omdat we niet stil kunnen blijven zitten als de wereld om ons heen veranderd. Het is onze opdracht sinds Pinksteren om de boodschap van God te preken en te leven in de taal van onze eigen tijd.

Kerk van gisteren
Daarom hadden we de kerk nooit de Protestantse of de Gereformeerde kerk moeten noemen. We zijn de Protesterende, de Hervormende en de Reformerende kerk. We protesteren tegen de kerk van gisteren, die ons vast wil houden aan haar opvattingen en tradities. Wat ons gisteren tot zegen was kan ons morgen tot een vloek zijn. Zoals de koperen slang die de Israëlieten in de woestijn had geholpen moest worden vernietigd door Hizkia, omdat het volk hem was gaan aanbidden. Zoiets kan ook gebeuren met onze liederen, vertalingen, formulieren, ethische opvattingen, sociologische verhoudingen, ambtsopvattingen, dogma’s en tradities.
Zoals de Reformatie zich verzetten tegen de Roomse Kerk, zo moeten protestanten in de 21ste eeuw ons verzetten tegen onze kerk van gister. Wij hebben niet meer te maken met aflaathandel, celibaat, latijn, en ondergesneeuwde preken, maar worstelen met onze eigen problemen. Daar moeten we nieuwe antwoorden op vinden. Geen schijngevechten met problemen van vroeger.

Toekomst
Daarom is het herdenken van Reformatie 500 een fout. We moeten niet naar het verleden kijken, alsof de antwoorden daar vandaan zullen komen. Alsof Calvijn en Luther, of wie dan ook, ons de antwoorden kunnen geven voor de vragen die ons bezig houden. Wij hebben de opdracht hier en nu om handen en voeten te geven aan het Evangelie, en een stem om te getuigen van Christus is onze eigen taal. Augustinus en Luther, Calvijn en Spurgeon waren christenen met impact, die door de Geest geleid tot zegen zijn geweest in hun tijd. Wij zijn geroepen om nu te leven. We kunnen ons laten inspireren door hen, en hun werk lezen en doordenken, maar we zijn hen geen verantwoording verschuldigd. De kerk is niet van hen, net zo min als dat ze ooit van ons zal zijn. We geven haar door aan de generaties na ons, in de hoop dat zij het Evangelie van Jezus Christus opnieuw zullen vertalen en invullen in hun eigen context, geleid door de Heilige Geest. Die kerk heeft toekomst!