Het cruciale verschil tussen Jezus en Mohammed

Vrede zij met hem
We logeerden in het Ramat Rachel Kibbutz Hotel bij Jeruzalem. Ik raakte aan de praat met iemand van het personeel, een Arabier. Het was een zeer prettig gesprek tussen een christen en een moslim. Hoewel hij schichtig om zich heen kijk om te voorkomen dat zijn baas zou zien dat hij niet aan het werk was ging hij in op al mijn vragen over de Islam. Hij vertelde dat hij geloofde dat er twee engelen altijd bij hem waren, één schreef al zijn goede daden op en de ander noteerde elke keer dat hij zich niet aan de regels hield. Zo zou er een dik boek komen over zijn leven dat na zijn dood voorgelegd zou worden aan Allah. Het zou dan belangrijk zijn dat de goede daden niet onder deden voor de slechte. Ik vroeg hem of hij in het Paradijs terecht zou komen als dit inderdaad het geval zou zijn. Maar nee, zo was het niet. Allah is soeverein, zelfs al zou het boek enkel goede daden en geen enkele zonde bevatten, dan nog kon Allah beslissen dat hem de toegang tot het Paradijs geweigerd zou worden. Hij legde me uit dat dat de reden was dat alle moslims nog steeds ‘Vrede zij met hem’ achter de naam van Mohammed (en andere gestorven moslims) schrijven(1). Het is namelijk zelfs niet zeker of Mohammed het Paradijs in mag, elke keer dat moslims (vzmh) achter zijn naam plaatsen bidden en hopen zij dat Mohammed genade zal vinden bij Allah. Het heeft voor moslims veel impact dat zelfs Mohammed niet zeker is van het Paradijs. Als het bij Mohammed al niet zeker is, hoe zit het dan bij henzelf? Dat is de reden voor sommige moslims om als martelaar te sterven; zij geloven dat deze dood hen zeker in het paradijs brengt. Een zeer omstreden uitleg, ook onder moslims, maar wel tekenend voor de angst waarin zij leven. Hoe bang moet je wel niet zijn voor Allah dat je jezelf ervoor op wilt blazen?

Vergelijken
Hoewel Jezus en Mohammed de sleutelpersonen zijn van het christendom en de islam hebben zij binnen beide religies niet dezelfde positie. Jezus is voor christenen de zoon van God, dat betekent dat zij hem zien als de aardse incarnatie van de eeuwige godheid. In Jezus kwam God naar de aarde. Mohammed is voor de moslims ‘slechts’ de laatste profeet, hij is degene die de uiteindelijke volmaakte wil van Allah bekend gemaakt heeft aan de mensen. Jezus is God(2), Mohammed is een profeet. Als je de positie die Mohammed inneemt in de islam zou willen vergelijken met een soortgelijke christelijke positie dan zou je uitkomen bij Mozes of Paulus. Vreemd genoeg kun je de positie die Jezus heeft in het christendom het best vergelijken met die van de Koran in de islam. De Koran is voor moslims de volledige en perfecte boodschap van Allah die aan alle mensen moet laten zien wie Allah is en wat hij van de mensen wil. Dat is de reden dat moslims de Koran niet vertalen, elke vertaling zou tekort doen aan de werkelijke inhoud. In de Koran is Allah tot de mensheid gekomen. Jezus wordt in de Bijbel het Woord van God genoemd en laat ook precies zien wie God is, als christenen naar Jezus kijken zien ze precies wat God van mensen verwacht. In Jezus is God naar de mensen gekomen. Als laatste zijn er nog de Hadith en de Bijbel die min of meer dezelfde positie vervullen. De Hadith bevatten de woorden en de daden van Mohammed volgens de islamitische overleveringen. Deze komen niet rechtstreeks uit de hemel, zoals de Koran en zijn voortdurend onderwerp van discussie en gesprek, net zoals de Bijbel bij christenen. Wel is er een onderscheid in de betrouwbaarheid van de verschillende Hadith.

• Mohammed heeft dezelfde positie als Mozes of Paulus
• De Koran heeft dezelfde positie als Jezus
• De (betrouwbare) Hadith hebben dezelfde positie als de Bijbel

Leiders
Hoewel Jezus en Mohammed dus niet dezelfde positie hebben zijn zij wel de beeldbepalende personen van beide religies. Net zoals christenen naar Jezus kijken en net zoals hij willen leven, kijken moslims naar Mohammed. Daar zit direct het cruciale verschil tussen christendom en islam. Beiden geloven hebben zowel hun zwarte bladzijden in de geschiedenis als voorbeelden van liefde en goedheid.  Zowel de Bijbel als de Koran bevatten gruwelijke passages maar ook mooie beloften en oproepen voor vrede. Maar het cruciale verschil is de manier waarop Jezus en Mohammed omgingen met hun geloof en de manier waarop zij leefden. Jezus was religieus leider van een groep volgelingen. Hij preekte vrede, genas mensen maar wees resoluut het idee af dat hij koning moest worden: “Mijn koninkrijk is niet van deze wereld” zei hij. Jezus verbood zijn leerlingen om geweld te gebruiken. Zelfs toen hij werd aangevallen en Petrus hem met zijn zwaard te hulp schoot stopte Jezus hem en beval hem de strijd te staken. Tegen Pilatus zegt hij dan ook: “Als Mijn Koninkrijk van deze wereld was, zouden Mijn dienaars gestreden hebben.” (Johannes 18:36). Voor Jezus is het typerend dat hij liever stierf voor anderen dan dat hij streed, dat hij liever de minste en de zwakste was dan dat hij met het zwaard zijn vijanden zou overwinnen.
Mohammed is het tegenbeeld van Jezus. Ook Mohammed was religieus leider, maar daarnaast was Mohammed ook politiek en militair leider. Als Jezus de personificatie is van de scheiding van kerk en staat en de scheiding van geloof en geweld, dan is Mohammed de personificatie van de combinatie van religie, politiek en militair geweld. Als religieus leider stichtte hij de islam, als politiek leider gaf hij de aanzet tot het kalifaat en als militair leider ging hij voorop in de strijd. De Hadith vertellen ons hoe Mohammed bevel gaf voor de onthoofding van 600-900 mannen van de Joodse stam Banu Qurayza nadat zij zich hadden overgegeven. Hun vrouwen en kinderen werden als slaven verkocht(3).

• Jezus: Religieus leider
• Mohammed: Religieus, politiek en militair leider

Context
Natuurlijk kunnen we Mohammed niet veroordelen op basis van postmoderne maatstaven, Mohammed moet in zijn context gelezen worden. Allereerst was het oorlog in zijn tijd, hij moest vechten voor zijn leven en dat van zijn volgelingen. Toen was het normaal om hard toe te slaan, de vijand moest verpletterend verslagen worden om te voorkomen dat hij terug zou komen en jou alsnog kon verslaan. In die context was Mohammed geen slechte leider of wrede tiran, hij deed wat je mocht verwachten van een man op zijn positie. De Islam veroordelen vanwege het leven van Mohammed betekent dat je ook het christendom moet veroordelen vanwege de oorlogen van Jozua en het Nederlandse volk om wat de Geuzen hebben gedaan. Dat is een oneerlijke manier om mensen van vroeger te beoordelen, dus kunnen we Mohammed ook niet veroordelen op basis van postmoderne ethische waarden. Dat perspectief moeten we niet alleen op Mohammed van toepassing laten zijn maar op het ontstaan van de Islam in het geheel. Het gaat in de tijd van Mohammed om een kleine nieuwe groepering die moet vechten voor het bestaan. De oorlogen die gevoerd worden zijn allereerst overlevingsoorlogen.
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten soera’s (hoofdstukken) in de Koran; de Mekkaanse soera’s en de Medinaanse soera’s. De Mekka soera’s zijn de oudste en stammen nog uit de tijd dat de eerste moslims in relatieve rust in Mekka woonden. Nadat zij door de bevolking van Mekka uit de stad zijn verdreven naar Medina (de zogenoemde Hidjrah) volgen de Medinaanse hoofdstukken die in het teken van die oorlogssituatie zijn geschreven. Bij elke soera staat of het is geopenbaard voor of na de Hidjrah. Zo heeft de Koran ook een soort Oude en Nieuwe testament, met dat verschil dat het ‘Nieuwe Testament’  van de Koran het deel is dat in de oorlogscontext staat en dus ook de meest controversiële teksten bevat. Omdat de soera’s in de Koran niet op chronologische volgorde staan maar op lengte is het onderscheid niet zo duidelijk als in de Bijbel. Wel is het voor moslims duidelijk dat de voortgang van het geloof van vrede naar oorlog ging. Mohammed moest gaan vechten voor zijn bestaan en dat van zijn volgelingen, dat was niet zijn eigen keuze maar als politiek en militair leider moest hij daar wel op reageren. Dat maakt Mohammed geen barbaar maar een capabel militair en politiek leider.

What would Mohammed do?
Ik schreef al dat de Koran voor moslims een vergelijkbare positie en status heeft als Jezus voor christenen. Beiden laten het volledige beeld van God zien aan de gelovigen. Zoals Jezus voor christenen het mens-gewonden woord van God is, is de Koran in feite het boek-geworden woord van Allah. Dat maakt de Koran zo heilig dat moslims hem nooit op de grond leggen maar de hoogste plaats geven in de boekenkast, in de Koran wordt niet geschreven of gescheurd, de Koran wordt ook niet weggegooid. Het interpreteren van de Koran is voor moslims iets dat niet zomaar gedaan kan worden, je komt al snel aan de heiligheid van Allah door historische of contextuele kanttekeningen bij de Koran te plaatsen. Moslims leggen de Koran dus al snel naast het leven van Mohammed om zo te zien hoe die Koran in de praktijk van zijn leven toegepast wordt. Neem bijvoorbeeld het beroemde 14e vers uit soera 9 (“Berouw”): “Bestrijdt hen, Allah zal hen door uw handen straffen en vernederen en u tot een overwinning over hen helpen en het gemoed van een volk dat gelooft, verlichten”(4). Het hoofdstuk staat duidelijk geschreven in het teken van de strijd die Mohammed en zijn volgelingen aan het voeren zijn. Er wordt gesproken over afgodendienaars, over niet moslims met wie een verbond gesloten is en over verbondbrekers. De afgodendienaars en de verbondbrekers moeten worden gedood, de groepen die het verbond erkennen moeten worden gespaard, en ook de afgodendienaars die zich overgeven moeten worden gespaard. In oorlogstijd is dit hoofdstuk begrijpbaar, sterker nog, de moslims waren zeer beschaafd voor hun tijd want ze lieten de vijanden die zich overgaven met rust. Maar de problematiek van de Koran is dat ze meestal in de stijlvorm van de directe rede staat opgeschreven. Er staat niet: “Toen Mohammed en zijn volgelingen werden aangevallen door hun vijanden beval Allah hen om deze vijanden te vernietigen”. maar: “Bestrijdt hen, Allah zal hen door uw handen straffen en vernederen”. Als je de soera leest wordt je niet expliciet duidelijk gemaakt dat je een stuk religieuze geschiedschrijving leest, je wordt aangesproken, je krijgt een opdracht. Vergelijk soortgelijke oorlogsverhalen in de Bijbel: “Toen kwam Amalek en bond de strijd aan met Israël in Rafidim (..) Zo overwon Jozua Amalek en zijn volk met de scherpte van het zwaard” (Exodus 17:8-16). Je kunt van mening verschillen over de vraag of Mohammed en Mozes gruwelijke oorlogsmisdadigers waren of doorsnee generaals in hun strijd, maar je hebt als Bijbel lezer wel een beetje fantasie nodig om in Exodus 17 een opdracht te lezen om alle ongelovigen te vermoorden. Als je de Koran echter naast het leven van Mohammed legt, bijvoorbeeld de strijd tegen de stam Banu Qurayza, dan zie je dat het leven van Mohammed een letterlijke uitvoering is van Soera 9. Er is weinig fantasie nodig voor kwaadwillende moslims om er een dubbele aansporing in te zien om soera 9 ook in onze tijd letterlijk uit te voeren. Het doorsnijden van kelen is voor hen het antwoord op de vraag: “What would Mohammed do?” of nog sterker: “What did Mohammed do?”.

Tragiek
Dat is de tragiek van Mohammed. Omdat de Medinaanse Mohammed volgde op de Mekkaanse Mohammed blijft de Islam voor veel moslims in het teken van de strijd staan. Voor moslims zal Mohammed altijd de politiek, religieus en militair leider zijn waar ze tegen op kijken. De samensmelting van moskee, staat en leger zijn door Mohammed in het DNA van de islam geschreven. Dat werpt een zeer moeilijke schaduw over elke poging om de westerse rechtstaat en de islam te verbinden. De zeer beschaafde Mohammed kon niet mee evolueren met de tijd en dus nooit een tijdsloos voorbeeld worden zoals Boeddha en Jezus. Dat wil niet zeggen dat dit niet alsnog mogelijk gemaakt kan worden. Er wordt vaak gesproken over een reformatie in de islam. Ik ben somber over die mogelijkheid maar laten we het toch proberen! En als we dat willen proberen dan kan dat alleen door de moslims te bevragen op dit onderwerp, juist ook die vredelievende moslims! Ze zullen Mohammed moeten vertalen naar onze tijd toe, ze zullen de context moeten ontdekken van zijn leven en het vertalen van zijn leven als een basisvaardigheid gaan zien. Dat lukt niet als we hen telkens uit de wind houden. Als we telkens voor hen in de bres springen als er een kritische vraag gesteld wordt dan blokkeren we die weg naar de zelfreflectie. Geef die postmoderne moslims die de vertaalslag al wel gemaakt hebben de ruimte door hen juist te laten antwoorden op moeilijke vragen. Hoe kunnen ze Mohammed uitleggen en toepassen als wij hen er nooit naar vragen? En de ‘gewone moslim in de straat’ moet ook bevraagd worden over Mohammed. “Hoe zie jij het volgen van Mohammed in onze tijd? Ook oorlog voeren zoals hij? Hoe leg jij Mohammeds oorlogen dan uit?”. Dat zijn redelijke vragen, vooral als ze met respect gesteld worden. Als je ergens voor staat, als je een levensideologie hebt, een god waarin je gelooft en een profeet die je wilt volgen, dan spreekt het voor zich dat wat uit te leggen hebt. Als christen weet ik als geen ander dat het hebben van een overtuiging betekent dat je vragen te beantwoorden hebt. Een geloof zonder antwoorden is geen geloof maar een vertwijfeling. Nu lijkt het wel alsof er maar twee wegen zijn, aan de ene kant het beschimpen van de islam zonder de moslims de kans te geven om uitleg te geven, en aan de andere kant het doodknuffelen van de islam waarbij er geen plek is voor kritische vragen.

Jezus en Mohammed
Een geloofsovertuiging is niet als een pot pindakaas. In de supermarkt staan verschillende merken pindakaas, ze lijken op elkaar al hebben ze soms een ander wikkeltje. Maar als je het op je boterham smeert lijkt de smaak op elkaar, het gaat telkens weer om bruine drab die aan je gehemelte blijft plakken. Voor iemand die niet van pindakaas is het allemaal lood om oud ijzer, alleen een fijnproever merkt het verschil als hij met een blinddoek eet. Een atheïst of een agnost ziet christendom en islam als twee verschillende merken pindakaas. Ze verzuchten dan ook telkens dat het allemaal hetzelfde is en dat de pindakaasliefhebbers niet zoveel moeten ruzie maken maar gewoon samen een pindakaas party moeten houden of zoiets. Maar geloof is geen pindakaas hoewel gelovigen zich soms wel als pindakaas eters gedragen. Er zijn goede en slechte ideologieën, er zijn goede en slechte religies. Er vanuit gaan dat elke stroming zonder gevaar is of niet bevraagd hoeft te worden is een gevaarlijke vorm van ideologie-relativisme. Stel je voor dat we het socialisme, het liberalisme en het fascisme niet kritisch zouden mogen benaderen? Stel je voor dat christenen nooit aangesproken zouden worden over de kruistochten en de abortuskliniek bommen? Zijn de gewone moslims in de straat verantwoordelijk voor de wandaden van de terroristen? Nee! Zijn alle moslims terroristen? Nee! Maar de gewone moslims hebben wel wat gemeen met de strijders van IS: ze willen Mohammed volgen! En dat roept vragen op. En ik kan me niet voorstellen dat een gelovige moslim die vragen niet zou willen beantwoorden. Als je staat voor je geloof en respect hebt voor je God dan wil je toch niets liever dan uitleggen hoe Mohammed in onze tijd toegepast en begrepen moet worden?

Hij vroeg me, daar in die hotel lobby, of ik er ook niet tegen op zag om God te ontmoeten na mijn leven. Ik vertelde hem dat ik niet bang was omdat ik er van overtuigd ben dat als ik voor God sta ik daar niet alleen hoef te staan. Dat Jezus daar dan ook is, en dat hij dan tegen God zegt: “Het is goed want ik ken hem”. Tot mijn verbijstering keek de man met wie ik sprak schichtig om zich heen en vroeg me indringend: “Vraag alsjeblieft aan Jezus of hij daar ook voor mij wil zijn” en hij verdween. Het cruciale verschil tussen Jezus en Mohammed is dat ik niet voor vrede voor Mohammed hoef te bidden maar dat Jezus om vrede voor mij bidt.

————-
Voetnoten
(1) Er zijn variaties, in sommige stromingen krijgt Mohammed een anders geformuleerde bede dan andere moslims, de strekking is telkens hetzelfde
(2) Hoewel verreweg de meeste christenen Jezus als God zien zijn er ook christenen die Jezus zien als enkel mens, als hoogst geschapen geest maar niet God zelf of als profeet. Ik ga in dit blog uit van de visie die veruit de overgrote meerderheid van de christenen hebben op  Jezus.
(3) Ibn Ishaq (767-770), Suleiman A. Mourad en James E. Lindsay, The Intensification and Reorientation of Sunni Jihad Ideology in the Crusader Period, Ibn ‘Asakir of Damascus (1105-1176) and His Age, with an Edition and Translation of Ibn ‘Asakir’s The Forty Hadiths for Inciting Jihad, Koninklijke Brill NV, Leiden, 2013, p57 (vootnoot 30), zie ook http://www.thereligionofpeace.com/Muhammad/myths-mu-qurayza.htm
(4) Nederlandse vertaling van de Koran online: http://pitoweb.nl/salat/Quran.htm