Het essentiele verschil tussen misbruik en overspel

Dat was even schrikken in de kerk. Het ging over David en Bathseba. Maar nadat de predikant zonneklaar de grote fouten van David had benoemd, legde hij toch nog een kleine vinger bij Bathseba’s handelen. Had zij niet tegen moeten spreken? Was ze niet stiekem gecharmeerd van de knappe koning? Had ze zichzelf niet bewust aan David getoond, daar naakt badend op het dak?
De predikant had goede intenties. Hij wilde naast machtsmisbruik ook overspel aan de kaak stellen, en legde daarom de link. Het is niet eerlijk om de preek hier verder te bespreken in dit blog, misschien begreep ik de predikant niet goed genoeg, misschien herinner ik het me niet juist. En hij heeft gelijk: er gaat veel kapot in het leven door overspel waarbij mannen én vrouwen een rol spelen. Daar mag wat van gezegd worden vanaf de kansel.

Maar haal nooit overspel en misbruik door elkaar. Dat is juist het knappe van de bijbelse beschrijving van Davids zonde! De auteur snapte ruim 3000 jaar geleden al precies wat MeToo inhoudt. De lente is begonnen, David is een man met macht en stuurt uit gewoonte(!) zijn legers eropuit. Zelf is hij te oud om nog waardevol te zijn in de strijd en blijft achter in zijn paleis. Hij dut wat in de zon, wordt wakker, en wandelt over zijn terras. Dan ziet hij al ‘rondsurfend met zijn ogen’ Bathseba. (Henk Stoorvogel tekent dit hele gebeuren heel treffend in een preek bij Mozaiek[1])
David wordt opgewonden, laat Bathseba komen, en heeft seks met haar. Nathan zal later opmerken dat David al een heel harem aan vrouwen heeft gekregen, van God Nota Bene! Het beeld dat hier in 2 Samuel 11 van David wordt geschetst is een man met macht die als hij zin heeft oorlog voert en vrouwen neukt. MeToo in optima forma. Als Nathan in hoofdstuk 12 David aanspreekt heeft hij het niet over een affaire. Bathseba is een lam dat geslacht werd. In het hele verhaal speelt zij vrijwel geen actieve rol. Het enige dat van haar beschreven staat is dat ze Gods wil volgt door zich te wassen na haar ongesteldheid, en David op de hoogte laat brengen van haar zwangerschap.

Er staat niet dat Bathseba open en bloot aan het baden was op het dak. Er staat niet dat ze het bewust deed. Er staat niet eens dat ze naakt was. Als we een bijbelverhaal exegetiseren willen we nog weleens de gaten zelf invullen, en daar dan conclusies uit trekken. Maar de Bijbel zwijgt over de houding en de intenties van Bathseba. David is het onderwerp, het gaat over hem. David zag haar baden. Misschien keek hij met een soort verrekijker door haar raam? Misschien kon hij vanaf zijn hoge paleis in haar tuin kijken, wie weet stond ze als een echte exhibitionist in het volle blikveld van heel Jeruzalem? Nee, niks van dat alles. We weten het niet, het is niet relevant. De bijbelschrijver heeft één verhaal: De koning zag een knappe vrouw, liet haar sommeren om te komen, en had seks met haar.

Had Bathseba niet moeten tegenstribbelen? Er staat toch in de Thora dat een vrouw duidelijk moet maken dat ze geen seks wil? Dat is een onderwerp op zich, maar ook hier irrelevant. Want het wel of niet tegenstribbelen wordt niet genoemd. Je kunt niet zeggen: “Er staat niet dat ze ‘Nee!’ zei, dus zal ze wel gezwegen hebben.” Dat is een drogreden uit stilzwijgen. Pas als de tekst had gezegd: “Maar Bathseba zei geen nee en ging zonder tegenstribbelen naar de koning”, pas dan zouden we daar iets over kunnen zeggen. Puur exegetisch gezien, want we weten nu dat vrouwen soms verlamd raken bij seksueel misbruik en niet eens bezwaar kunnen maken! De bijbelschrijver schreef dat dan ook niet, want het wel of niet tegenstribbelen van Bathseba is niet relevant. David is de man met koninklijke macht, hij laat haar halen en heeft seks met haar. Of zij wel of niet onder de indruk is van de koning en zijn paleis doet er niet toe. Of ze verlamd was van schrik of in het moment gecharmeerd was doet er niet toe. Zelfs als het haar op zou hebben gewonden is dat irrelevant. Hij is de koning, hij heeft macht, zij is het slachtoffer. Het lam dat door de machtige man geslacht wordt.

Hier is sprake van seksueel misbruik. Misbruik heeft niks met seks te maken. Overspel en vreemdgaan wel. Dat laatste doe je uit opwinding, uit geilheid, uit verlangen, uit lust, met wederzijds goedvinden. Dan is seks iets waarbij twee mensen samen één worden. Dat is een heel ander gevoel dan het gevoel van macht. Bij macht doe je waar je zin in hebt, en maak je van de ander een gebruiksobject. David speelt met legers en vrouwen. Van macht kun je ook opgewonden raken, en je kunt je macht seksueel uiten, maar dat is een andere vorm van seks. Dat is niet de seks waarbij je spannend in elkaars ogen kijkt, gezamenlijk intieme dingen doet waar niemand anders bij is of van weet. David schaamt zich niet eens en schakelt zelfs zijn bedienden in. Schaamteloos.

Nathan wist al 3000 jaar voor Epstein wat seksueel machtsmisbruik was. Laat je nooit door iemand wijsmaken dat de Bijbel een achterhaald sprookjesboek is. Bijzonder! David, de man naar Gods hart, wordt zonder dralen of excuses door God via Nathan als verkrachter neergezet. De profeet legt eerst de nadruk op het misbruik (2 Sam 12:4), de moord volgt later. Maar David wordt ook vergeven als hij berouw heeft. Want juist daarom is David een man naar Gods hart, niet omdat hij een goed mens is, maar omdat hij zijn hoofd buigt als hij wordt geconfronteerd met zijn zonden. Dat is de les voor ons: Buigen wij ons hoofd als we met onze fouten worden geconfronteerd, of gaan we in de verdediging?
Maar de vergeving is niet goedkoop. Uria is dood, Bathseba is voor haar leven beschadigd, en de zoon(!) sterft. Welke christen heeft het lef te denken dat hij kan zondigen omdat hij toch wel vergeven wordt?
Het is belangrijk dat kerken zich goed bewust zijn van het verschil tussen misbruik en overspel. Als er sprake is van misbruik dan is alles wat het slachtoffer deed irrelevant. En je moet niet denken dat je daar dan toch nog iets over moet zeggen. Dat weten wij nu in 2020, maar Nathan wist dat al millennia geleden. Nu is het aan christen-mensen met weinig of veel macht de taak om dat ook te erkennen en het hoofd te buigen en te hopen op vergeving. Het is aan kerkenraden om bij misbruik het slachtoffer altijd volledig in bescherming te nemen. David werd zowel bestraft als vergeven. Ook voor de dader hebben consequenties en vergeving elk hun eigen tijd en plaats.

————
[1]Henk Stoorvogel, Mozaiek, 9 augustus 2020, https://www.mozaiek0318.nl/preken/7533/preek-09-augustus-2020.html