Het staat er toch echt (niet)!

vertaalfoutBank
“Blijf uit de buurt van de bank, waarschuwde hij”. Duidelijke taal. De bank is niet te vertrouwen, witte boorden criminaliteit, zakkenvullers, daar moet je niets mee te maken hebben. Dat zal zijn boodschap wel zijn. Prima, ik haal al m’n geld van de bank.
Of wacht, de man die de waarschuwing geeft blijkt een voetbaltrainer te zijn. Dat maakt het verhaal een beetje anders. Het betekent dan misschien dat je hard moet trainen, discipline moet hebben, en de opdrachten moet uitvoeren, anders zit je zo op de bank en sta je reserve. Duidelijke taal dus. Of zei hij het tegen zijn 4 jarige zoontje nadat er er een glas wijn over de bank was gevallen?

Engels
Dit blog gaat over het feit dat een stuk tekst in verschillende contexten totaal betekenissen kan hebben. Maar als het in het Engels vertaald zou worden gaat die boodschap totaal verloren. Daar speelt een peuter namelijk op ’the couch’, zit een reservespeler op ’the bench’ en breng je je geld naar ’the bank’. De vertaler van dit blog moet dan een keuze maken. Met geen enkele vertaling kan hij de problematiek weergeven van dat ene woord ‘bank’ met drie verschillende betekenissen. Stel je voor dat er over 2000 jaar een paar Engelsen een studie doen naar dit blog. Voetbal en het hele financiële systeem van nu bestaan niet meer. “Stay away from the couch, he warned” lezen ze. En dus komen ze tot de conclusie dat je uit de buurt van de bank in de woonkamer moet blijven. “Het staat er toch echt!” zeggen ze. Ze hebben geen idee van een reserve bank of een financiële bank. Context en taal zorgen er voor dat er iets is komen te staan dat er helemaal niet stond of bedoeld werd.

Fanatiek
Die onderzoekers blijken nogal fanatieke volgelingen van mijn blog te zijn, en dus zitten ze principieel nooit meer op een bank. Zelfs niet als er geen wijn over gemorst is. Maar wat als ik het toch over de financiële wereld had? Dan maakt het nogal wat uit of ik het in 2008 zei, of in 2020 nadat de hele bankenwereld doeltreffend ethisch hervormd is. Al studerend komt een van de onderzoekers tot de conclusie dat elke financiële bank een no-go is, zelfs de ethisch correcte. “Robert Plomp schreef in het begin van de 21ste eeuw”, zo weet hij, “en in diezelfde periode werden de banken ethisch hervormd. Kennelijk kon die hervorming Plomp niet bekoren, dus moeten we ook wegblijven bij eerlijke banken”. Tsja, voor iemand in het jaar 4038 is er niet zoveel verschil tussen 2016 en 2020. “Het staat er toch echt! En dus moeten we dat toepassen”. Er is geen speld tussen te krijgen. We lezen het gewoon letterlijk. Van kaft tot kaft, trouw aan de tekst.

Woorden
Je zou maar woorden moeten gebruiken om de allerbelangrijkste boodschap ooit te brengen, aan mensen in verschillende landen die verschillende talen spreken, verspreid over honderden en duizenden jaren. Al die vertaalprincipes, interpretatie mogelijkheden, culturele verschillen, kennis beperkingen, synoniemen, stijlvormen, verhaalmethoden, etc. Daarom werd Jezus mens. “Het woord is vlees geworden, en heeft onder ons gewoond (en wij hebben Zijn heerlijkheid gezien, een heerlijkheid als van de Eniggeborene van de Vader),  vol van genade en waarheid.”
De kern van Gods liefde, genade en waarheid staat niet met woorden beschreven, maar is in Jezus aan ons getoond. Dat is dus niet voor niets. “De letter doodt, maar de Geest maakt levend” schrijft Paulus.

Moreel kompas
Als wij de Bijbel gebruiken als moreel kompas, dan moeten we dat goed onthouden. Want juist bij het maken van morele keuzes wordt het begrijpen van woorden moeilijker. Daarom hebben we zulke dikke wetboeken, en kan niemand van te voren voorspellen wat de uitspraak van de rechter zal zijn. We ontkomen niet aan het maken van morele keuzes, maar we kunnen die ten minste voorzichtig maken. We kunnen de Bijbel lezen, proberen te begrijpen, maar nooit kunnen we zeggen: “Het mag niet, want dat staat er letterlijk”. Generaties lang, en nu nog steeds, hebben vrouwen op die manier hoedjes gedragen in de kerk. Ze hadden geen idee van de (heidense) sociale hiërarchische impact die het wel of niet dragen van een hoofdbedekking had in de Griekse cultuur. Als de Griekse christenvrouwen die richtlijnen niet gewoon hadden gevolgd had de hele geloofwaardigheid van het Evangelie op de tocht gestaan.
Paulus woorden over hoofdbedekking nu nog letterlijk opvolgen is alsof iemand in 2088 zijn kind niet op de bank laat zitten omdat in 2008 Lehman Brothers failliet ging. Dan is het alsof je in 2016 homo’s dwingt om celibatair te leven omdat er in 1500 voor Christus in Kanaän homoseksuele rituelen tussen hetero’s plaatsvonden in de tempels van de afgoden. Dan is het alsof je vrouwen nu nog dwingt om hun mond te houden, omdat Griekse mannen hun vrouwen als hun huisdier beschouwde. Dan is het alsof je in de 18e eeuw als dominee preekt dat God sommige mensen als slaaf geschapen heeft, omdat Petrus in de 1ste eeuw het Evangelie ook wilde delen met Romeinse slavenhouders.
Maar het staat er toch? Echt niet!

Lees het boek van dezelfde auteur: Nederlander met de Nederlanders, een positieve, orthodoxe visie op homoseksualiteit, wetenschap en vrouwelijke leiders. Nederlander met de Nederlanders, Een positieve, orthodoxe visie op homoseksualiteit, wetenschap en vrouwelijke leiders
Reacties