Lijkt Allahs barmhartigheid op Gods genade?

Toen ik in Jeruzalem was maakte een lang gesprek met een moslim veel indruk op mij. Ik schreef er al eerder over. Hij vertelde over zijn fouten en zijn goede daden, en hoe hij voor na dit leven hoopte op Allahs barmhartigheid. Toen ik hem vertelde dat ik geloofde dat Jezus voor mij zou pleiten als ik voor de troon van God zou komen, reageerde de moslim: “Vraag Jezus of hij dat ook voor mij wil doen!” En toen was hij weg.

Zondagavond bezocht ik de avond: “Jezus, Islam, Christendom” van Pulse Events in de Zuiderkerk in mijn eigen Delft. Gaaf hoe mijn evangelische stadsgenoten telkens opnieuw moeilijke, intrigerende onderwerpen en gesprekken op de agenda zetten! Gert-Jan Segers, de politiek leider van de ChristenUnie, en Yassin ElForkani, hoofd-imam van de Blauwe Moskee in Amsterdam, gingen onder leiding van EO-presentator en theoloog Andries Knevel met elkaar in gesprek.
In dit blog wil ik geen verslag doen van het gebeuren, maar vertellen hoe het mij opnieuw aan het denken zette over de manier waarop islam en christendom zich tot elkaar verhouden. Daarbij moet ik vooraf zeggen dat ik islam-scepticus ben. Dat heeft uiteraard met mijn eigen geloof in Jezus Christus als Zoon van God en opgestane Heer te maken, maar ook los daarvan heb ik grote moeite met het juridische karakter van de islam, de nadruk die de religie legt op de groep ten koste van het individu, en de lastige manier waarop Mohammed los te maken is van zijn historische context. (Zie mijn eerdere blogs en interviews op CIP).

In dit blog wil ik vooral ingaan op wat mij positief trof in het verhaal van ElForkani, maar in het begin van het gesprek vond ik het jammer dat hij juist die kritische vragen uit de weg ging. ElForkani zocht toenadering terwijl Segers kritisch bleef. Dat leidde tot een ongemakkelijk gesprek waarbij ik me allereerst vooral identificeerde met Segers. Ik heb veel begrip voor de imam in zijn positie, toch ben ik juist ook geïnteresseerd op zijn antwoorden op die moeilijke vragen. Niet omdat ‘zijn islam’  vooral ‘mijn beeld van de islam’ moet bevestigen, zoals ElForkani terecht opmerkte, maar vooral omdat ik graag wil weten hoe hij zijn verzoenende houding combineert met de scherpe teksten in de Koran. Een eerlijke vraag die ik ook telkens aan mijzelf moet stellen als het gaat om de moeilijke teksten in de Bijbel. In die zin was het bemoedigend dat ElForkani op het podium toegaf te worstelen met sommige teksten.

Het grote verschil tussen de islam en het christendom is duidelijk, moslims geloven niet dat God mens werd in Jezus Christus, voor christenen is dat geloof in de God die dichtbij kwam en mens werd met de mensen juist essentieel. Ook is het voor een christen belangrijk dat niet de christen zelf de ellende moet oplossen, maar daarvoor op God de Zoon mag vertrouwen. Moslims willen zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun daden.
Maar met dat laatste is niet het hele verhaal van de islam verteld, begreep ik in de Zuiderkerk. Want de moslim weet dat hij die verantwoordelijkheid niet kán dragen, en hoopt daarom op de barmhartigheid van Allah*. Met die geloofshouding komen moslim en christen misschien toch wel dichter bij elkaar dan ik dacht. Want hoe verhoudt dat geloofsvertrouwen van de christen zich tot die barmhartigheidshoop van de moslim? Leggen niet beiden hun lot daarmee in de handen van de Allerhoogste? Het is duidelijk dat er verschillen zijn, daarover straks meer, maar de overeenkomst is er zeker. Vooral met behoudende christenen die zelf worstelen met Gods genade, en zich de vraag stellen of die wel voor hen is.

Daarom is het ook niet verrassend dat die moslim die ik sprak in Jeruzalem wel wat zag in de gedachte dat Jezus aan zijn zijde zou staan voor de troon van Allah. Die vraag had ik ook aan ElForkani willen stellen; Als we Jezus nu eens alleen voorstellen als de profeet Isa, zou het jou als moslim dan helpen als deze profeet naar voren stapt op de dag van het oordeel? Dat Isa dan buigt voor Allah, en zegt: “Allah de barmhartige, wilt u barmhartigheid geven aan deze gelovige, want ik ken hem!”
Ik ben oprecht nieuwsgierig hoe dicht de christen en de moslim bij elkaar staan als zij beiden zoiets verlangen. Daarmee zijn de verschillen niet weg. Er is een verschil tussen ‘hopen’ en ‘vertrouwen’. Dat verschil is er ook niet voor niets. Als ik in doodsnood raak en mijn aardse vader kan mij helpen, dan vertrouw ik er volledig op dat hij dat ook zal doen. En omdat mijn hemelse Vader groter en liefdevoller is dan mijn aardse vader, kan ik als christen dat vertrouwen ook volledig op God hebben. Het geloof van de moslim is afstandelijker. Allah komt niet dichtbij, hij is vooral heilig en ver weg.
Daarom is die vraag misschien ook wel zo belangrijk, wat als de moslim verder kan kijken dan die lastige termen ‘Zoon van God’ en ‘Vader’. Kan een moslim geloven dat Allah in zijn souvereiniteit ervoor kan kiezen om mens te worden om zijn schepselen zo op te zoeken? Als we dat buiten de seksualiteit plaatsen, buiten de platvloersigheid die nu eenmaal hoort bij het mens-zijn, en helemaal binnen de grootsheid van Allah die kan doen wat hij wil, zoals het hem belieft. In Soera 50:16 staat dat Allah dichterbij is dan je halsslagader. Kan de moslim geloven in een God die zegt dat de mens zijn eigen verantwoordelijkheid niet kán dragen, en uit zijn barmhartigheid er soeverein voor kiest om de verantwoordlijkheid van hem over te nemen?

Als orthodoxe christenen mogen wij onszelf de vraag stellen hoeveel een mens van de historische Jezus moet geloven om door hem gered te worden. Komt Jezus ook op voor mensen die nog nooit van hem gehoord hebben, maar hem wel nodig hebben? Mensen die willen buigen voor God, hopen op zijn barmhartigheid, erkennen dat ze zondaars zijn, en verwachtingsvol opkijken bij de boodschap dat ze niet alleen voor God hoeven te staan? Ik ben nog steeds een islamscepticus, het wetticisme, de ongelijkheid, de angst, de integratie van kerk en staat, het staat me niet aan. Tegelijk voelde ik meer verbondenheid met de imam dan ik van tevoren had verwacht. Ik hoop in ieder geval dat God genadig zal zijn voor hen die op zijn barmhartigheid hopen, en dat je ook de weg die Jezus Christus is kunt gaan zonder dat je het weet.

————-
* ElForkani gebruikte telkens de naam ‘God’ als hij over Allah sprak. Voor de duidelijkheid gebruik ik hier ‘God’ voor de God van het christendom, en Allah voor de God van de islam.