Moeten de ‘beïnvloedbare’ vrouwen zwijgen?

“De uitkomst van modern sociaal-psychologisch onderzoek heeft dezelfde algemene strekking als wat de tekst uit 1 Timoteüs 2 zegt: vrouwen zijn in het algemeen makkelijker te beïnvloeden dan mannen, maar zijn in het algemeen ook zorgzamer dan mannen. Er is dus geen reden om dit vers als oneerlijk en vrouwonvriendelijk aan de kant te schuiven.” (Armin Baum, Nederlands Dagblad 9 september 2016)

Projecteren
Op sympathieke wijze probeert hoogleraar Armin Baum de zwijgteksten van Paulus in een positief daglicht te zetten. Voor het beeld, de betrouwbaarheid, en de positie van de vrouw heeft zijn betoog echter ongewenste bij effecten. Het slaat de plank dan ook volledig mis. De vooronderstelling dat Paulus, net als zijn tijdgenoten, vindt dat vrouwen beïnvloedbaar zijn, en daarom moeten zwijgen, promoveert Griekse waanideeën tot goddelijke waarheden.
De verwijzing naar Eagly’s onderzoek gaat niet op. De Griekse opvatting gaat over een negatieve naïeve vrouwelijke beïnvloedbaarheid, feministe Alice Eagly spreekt juist over een positieve beïnvloedbaarheid. Dat zijn twee totaal verschillende opvattingen. Het is veel te speculatief om postmodern Amerikaans onderzoek te bundelen met het klassiek Grieks seksistische wereldbeeld, en daarmee een bepaald vrouwbeeld op Paulus te projecteren. Als Paulus werkelijk had gevonden dat vrouwen te beïnvloedbaar waren had hij hen juist geboden weg te blijven uit publieke ruimten en bij vreemde sprekers vandaan.

Doel
Baum verwijst terecht naar het negatieve vrouwbeeld van de Grieken, maar Paulus accepteert die niet als waarheid, hij sluit zich er enkel bij aan om de Grieken te kunnen bereiken met het Evangelie. Hij wil dat christenen goed bekend staan zodat ze een rustig en stil leven kunnen leiden. Zo kunnen alle mensen tot kennis van de waarheid komen, schrijft hij.
Voor dat doel gebruikt Paulus contextueel toegepaste middelen. Hij vraagt Timotheüs om de mannen te laten bidden zonder ruzie en opzieners moeten van onbesproken gedrag zijn bij buitenstaanders. Vrouwen moeten zwijgen in publieke bijeenkomsten. Richtlijnen die aansluiten bij de maatschappelijke situatie in de Griekse kolonie Efeze, waardoor de gemeente tot haar werkelijke doel kan komen.

Niet provoceren
De Griekse schrijver Plutarch beschrijft de etiketten van zijn tijd, waarin vrouwen zich moeten laten overheersen door hun man, en in het publiek moeten zwijgen. Paulus’ woorden lijken erg op die van Plutarch. Net als Paulus (Galaten 3) is Plutarch persoonlijk principieel voor gelijkheid tussen man en vrouw. Als hij een keer een vrouw meeneemt naar een publieke bijeenkomst, wat tegen de gebruiken in gaat, laat hij haar daar zwijgen om niet meer dan nodig te provoceren. Paulus gebruikt in zijn brieven een soortgelijke oplossing. Vrouwen mogen uiteraard wel de samenkomsten bezoeken, maar moeten daar zwijgen. Niet omdat God dat wil, niet omdat dat een eeuwige christelijke instelling is, niet omdat ze anders beïnvloed zouden worden, maar om het doel te bereiken: goed bekend staan bij de niet gelovigen. Daar gaat het namelijk over in dit hoofdstuk.

Gezagsverhoudingen
Een goed voorbeeld van dit vrouwelijke aanpassen aan de Griekse hiërarchische gebruiken zijn Paulus’ aanwijzingen over de hoofdbedekking. Aan dat Korinthiërs schrijft hij dat vrouwen hun hoofd moeten bedekken omwille van de engelen (predikers van de gemeente). Die slaan namelijk een flater als vrouwen door hun ongedekte hoofden hun gezag niet erkennen. Plutarch beschrijft die gecompliceerde hoofdbedekkings-mores. Een vrouw bedekt zich in aanwezigheid van haar vader als teken van onderwerping. Maar bij zijn uitvaart draagt ze géén bedekking. Zo laat ze zien dat haar gestorven vader geen gezag meer over haar heeft. Mannen dragen dan juist wel een bedekking om te laten zien dat hun vader een god voor hen geworden is. In de tempels was de mannelijke hoofdbedekking een teken van de onderwerping aan de goden. Maar als daar ook een hoger geplaatste aanwezig was, droegen de anderen geen bedekking, anders zou de belangrijkste man voor een god aangezien kunnen worden. Daarom verbiedt Paulus christen-mannen om bij de samenkomsten hun hoofd te bedekken, wat in het Oude Testament juist nog wel gebeurde. Paulus sluit naadloos aan bij de Griekse culturele gedragsregels, niet om die dogmatisch altijd van toepassing te laten zijn, maar om met de Grieken een Griek te zijn, opdat hij ook maar enigen zou mogen winnen voor het Evangelie.

Zondeval
Waarom dan die op het oog eenzijdige verwijzing naar Genesis? Adam is toch ook misleid? Paulus gaat in deze brief enkel in op de onderworpen situatie van de Griekse vrouw. Hoe is zij in die onrechtvaardige positie terecht gekomen? Paulus wil van geen slachtofferrol weten, en wijst op de vrouwelijke rol bij de zondeval. Ze heeft zelf gerebelleerd tegen God. Met de machtsgreep van de mens is het recht van de sterkste gaan heersen: “Naar uw man zal uw begeerte uitgaan, maar hij zal over u heersen.” In de hele menselijke geschiedenis overheerst de fysiek sterkere man de vrouw door mishandeling, verkrachting en kleinering. Niet omdat God dat zo wil, maar omdat de mens zich niets aantrekt van God. In de Griekse wereld kwam dat tot een dieptepunt, de vrouw werd zelfs het eigendom van haar man. In die oneerlijke maatschappij wil Paulus het Evangelie brengen. Daarom buigt hij zich naar de Griekse gebruiken toe. Sommigen doorbreekt hij, anderen gedoogt hij. Maar er is hoop! Ondanks alles stuurt God verlossing, en de vrouw speelt daar een on-Grieks essentiële rol in.

Geschapen capaciteiten
Gelukkig heeft de vrouw geen maatschappelijke zwijgplicht meer bij ons. Hoe gaan wij daar als christenen mee om? Leggen wij Griekse mores op aan onze vrouwen? Of voegen wij ons naar onze cultuur, en laten wij vrouwen ook aan het woord? Niet alleen om zo drempels voor de postmoderne Nederlanders te verwijderen, maar ook omdat dat aansluit bij de capaciteiten van de vrouw, die God haar al bij de schepping gaf. Ik heb mijn twijfels bij de beïnvloedbaarheid van de vrouw, maar denk dat onze soms wat verstarde kerkenraden wel wat positieve, goed onderbouwd beïnvloedbare broeders en zusters kunnen gebruiken.

Lees het boek van dezelfde auteur: Nederlander met de Nederlanders, een positieve, orthodoxe visie op homoseksualiteit, wetenschap en vrouwelijke leiders.