Orthodoxe christenen en homoseksualiteit: 1. Leviticus

Dit blog is het eerste in een serie blogs over orthodoxe christenen en homoseksualiteit

Seks als machtsmiddel
Deze artikelen schreef Robert Plomp naar aanleiding van zijn boek Nederlander met de Nederlanders, een positieve, orthodoxe visie op homoseksualiteit, wetenschap en vrouwelijke leiders
—————

Een bekende uitspraak van de Ierse schrijver Oscar Wilde is “Alles in de wereld draait om seks, behalve seks. Seks draait om macht.” In onze tijd zijn daar wel wat nuances bij te maken maar in de oudheid gold dit zeker (1). Egyptische soldaten verkrachtten hun overwonnen vijanden, in Mesopotamië gold een man die zich overgaf om gepenetreerd te worden als nog minder dan een slaaf (dat maakte namelijk een vrouw van hem) (2). Het verkrachten en vernederen van onderworpen mannen kwam op grote schaal voor in en rond het Midden Oosten (3). Ook bij persoonlijke geschillen buiten oorlogstijd was het niet ongewoon om de partij die aan het kortste eind trok te verkrachten (4).

Ook in de Bijbel zien we seks terug als een machtsmiddel, bijvoorbeeld bij Absalom die seks heeft met de bijvrouwen van zijn vader David om op die manier te laten zien dat het oorlog is en dat Absalom de macht had overgenomen (5). Je begrijpt wel dat er in deze context dus geen sprake was van gelijkwaardige seksuele relaties. Of je werd gepenetreerd waarmee je de mindere partij was, of je was de macho man die de touwtjes in handen hield en de baas was. Gelijkwaardige homoseksuele relaties kwamen dus niet alleen niet voor, ze waren zelfs ondenkbaar. Hoe kun je gelijkwaardig zijn, of hoe kun je überhaupt enig zelfrespect hebben als je jezelf door de ander laat penetreren (6).

Homoseksuele vruchtbaarheidsrituelen
Naast deze agressieve machtsbeluste vorm van homoseksualiteit kwam er ook nog tempelprostitutie voor. Mannen speelden in sacrale vruchtbaarheidsriten de vrouwelijke rol en hadden op die manier seks met de bezoekers van de afgodentempels van bijvoorbeeld Ishtar, Atargis, Cybele en Attis (7). In het Kanaänitische Ugarit zijn hier ook voorbeelden van gevonden (7). Als een tempelbezoeker de gunst af wilde smeken van de goden voor een goede oogst of een groot gezin dan deed hij dat door een seksueel ritueel uit te voeren met zo’n priester. Vaak waren deze priesters ontmande slaven maar het konden ook vrijwilligers zijn die op die manier de god met hun leven wilde dienen. Dit moeten we in gedachten houden als we het Bijbelboek Leviticus lezen.

Leviticus in context met Egypte en Kanaän
In Leviticus 18 en 20 staan de wereldberoemde teksten die homoseksualiteit resoluut lijken te af te wijzen:

“U mag niet slapen met een mannelijk persoon, zoals u met een vrouw slaapt. Dat is een gruwel.” (Leviticus 18:22)

“Wanneer een man met een andere man slaapt, zoals men met een vrouw slaapt, dan hebben zij beiden iets gruwelijks gedaan. Zij moeten zeker ter dood gebracht worden. Hun bloed rust op henzelf.” (Leviticus 20:13)

Het is erg belangrijk om te weten dat Leviticus 18 en 20 heel duidelijk in de context staan van de Kanaänitische en Egyptische wanpraktijken; Leviticus 18 begint met:

“U mag de gebruiken van het land Egypte waarin u gewoond hebt, niet navolgen, en ook de gebruiken van het land Kanaän, waar Ik u naar toe breng, mag u niet navolgen. U mag niet in hun verordeningen gaan.” (vers 3).

Vervolgens volgt er een opsomming van allemaal typisch Egyptische en Kanaänitische wanpraktijken, die wordt afgesloten met: “U mag uzelf niet verontreinigen met al die dingen, want de heidenvolken die Ik vóór u uit ga verdrijven, hebben zich met al die dingen verontreinigd” (vers 24). Voor hoofdstuk 20 (wat een soort herhalend spiegelbeeld is van hoofdstuk 18) geldt hetzelfde.

Er worden 7 Egyptische en Kanaänitische wanpraktijken behandeld:
– incestueuze relaties (Egyptisch (8))
– incestueuze polygame gezinsvormen (Ook Egyptisch (8))
– overspel (toegestaan voor mannen in Egypte (9) en Kanaän (10))
– bestialiteit (Rites voor de Kanaänitische god Mendes (11)
– kind-offers (Kanaänitisch (12))
– seks met een menstruerende vrouw (Overal, enkel verboden in de Bijbel (13))
– homoseksuele handelingen

Vertaling
De homoseksuele handelingen die voorkwamen in Egypte en Kanaän waren het verkrachten van onderworpen vijanden en vruchtbaarheidsriten in afgodentempels. Gelijkwaardige homoseksuele relaties kwamen niet voor in Egypte en Kanaän, het ligt dus zeker niet voor de hand om dit verbod op homoseksuele handelingen zonder goede redenen algemeen te verklaren. Toch wordt dit geregeld wel geprobeerd, dan wordt het verbod volledig uit de culturele en de Bijbelse context gehaald en ook van toepassing verklaard op gelijkwaardige homoseksuele relaties in onze tijd.

Om erachter te komen of dit terecht is moeten we de grondtekst bestuderen. Vrijwel alle vertalers zijn het eens dat er letterlijk zoiets staat als: “En met een man zult u niet liggen de liggingen van een vrouw, het is een gruwel”. Dit ‘liggen’ (shakab) heeft absoluut een seksuele bijbedoeling (zoals ‘naar bed gaan met’ bij ons ook meer betekend dan alleen maar naast elkaar gaan slapen). In Leviticus 20 wordt dit woord 5 keer gebruikt om seksuele relaties mee aan te duiden die vervolgens verboden worden. (Niet liggen bij de vrouw van je vader, niet liggen bij je schoondochter, etc.). Als er hier dus enkel “Wanneer een man bij een andere man ligt, dan heeft hij iets gruwelijks gedaan” had gestaan dan was dat al voldoende geweest om seksuele activiteiten tussen twee mannen te verbieden.

Maar de Bijbel gaat verder en voegt er aan toe: “met een man zult u niet liggen de liggingen van een vrouw”. Zoals ik al eerder aantoonde was het gebruikelijk in die tijd om seks met een andere man te hebben die een vrouwelijke rol vervulde. In de tempels speelden mannelijke priesters een vrouwelijke rol, op het slagveld vernederde de overwinnaar zijn tegenstander door hem een vrouw te maken door hem te verkrachten. Leviticus lijkt daar heel sterk naar te verwijzen, er is juist geen sprake van een algemeen verbod op homoseksualiteit, er is sprake van een nadrukkelijk verbod op de Kanaänitische  vormen van seksueel misbruik waarbij één van de twee mannen zich (gedwongen) als een vrouw gedraagt. Mannen mogen niet bij een andere man liggen zoals of alsof ze bij een vrouw liggen.

Gruwel
Leviticus noemt dit misbruik een ‘gruwel’. Het woord dat wordt gebruikt is ‘tow`ebah’, en dat kan zeker niet worden begrepen als ‘smerig’ of ‘walgelijk’. Telkens komt dit woord voor in de context van de afgodendienst, de volkeren die de afgoden dienen of het land waar God de afgodendienaars uit heeft verdreven. Leviticus 18:26 noemt al de in dit hoofdstuk genoemde zonden ‘tow`ebah’, dus ook de kindoffers, de incestueuze relaties, het overspel, etc. Vrijwel al deze handelingen hadden dan ook een sterke religieuze bijbedoeling. (De incestueuze relaties zouden volgens de Egyptenaren bv. spirituele kracht geven (14)). Het hele hoofdstuk wordt afgesloten met de volgende tekst:

“Daarom moet u Mijn voorschriften in acht nemen en geen van die gruwelijke gebruiken die vóór u gedaan zijn, navolgen, en u daardoor niet verontreinigen. Ik ben de HEERE, uw God.” (vers 30).

Conclusie
Leviticus 18 en 20 gaan over typisch Egyptische en Kanaänitische gebruiken, vooral in de context van de afgodendienst. In die context wordt ook het cultische vruchtbaarheidsritueel genoemd waarbij een man seks heeft met een tempelprostituee die de vrouwelijke rol speelt. Juist omdat de context zo duidelijk wordt aangehaald en de de gebruikte woorden zo specifiek wijzen op deze gebruiken kunnen we Leviticus dus niet lezen als een algemeen gebod tegen alle vormen van homoseksualiteit. Sterker nog, in de brede zin van het woord gaat Leviticus over de afgodendienst waar al de genoemde zonden een onderdeel van zijn. Als je dit hoofdstuk gebruikt om bv. twee christenen die in liefde, gelijkheid en geloof in God als zondaars te bestempelen dan ga je helemaal voorbij aan de bedoeling van het hoofdstuk.

Lees het boek van dezelfde auteur: Nederlander met de Nederlanders, een positieve, orthodoxe visie op homoseksualiteit, wetenschap en vrouwelijke leiders.

—————————————————
Dit blog is het eerste in een serie blogs over orthodoxe christenen en homoseksualiteit

—————————————————
Voetnoten:
(1) K.J. Dover, Greek homosexuality, p104
(2) Spencer, Colin. Homosexuality: A History. London: Fourth Estate, 1996, p32
(3) War and Gender, Joshua S. Goldstein, p359
(4) Same-Sex unions in Premodern Europe, John Boswell, p54
(5) 2 Samuel 16:21-22
(6) dat wil natuurlijk niet zeggen dat er geen homoseksuelen waren, maar het is maar de vraag of je seksuele oriëntatie er toe doet in een wereld waar je hoe dan ook wordt uitgehuwelijkt.
(7) Spencer, Colin. Homosexuality: A History. London: Fourth Estate, 1996., p29 en Homosexuality: Contemporary Claims Examined in Light of the Bible and Other Ancient Literature and Law, James B. De Young, p123 en 124
(8) Sexual Variance in society and history, Vern L. Bullough, p61, Spencer, Colin. Homosexuality: A History. London: Fourth Estate, 1996., p31 en Gay Robins, Women in Ancient Egypt, Harvard University Press, 1993, p74
(9) Sexual Variance in society and history, Vern L. Bullough, p58(10) Daniel C. Snell, A Companion to the Ancient Near East, Blackwell Publishing, 2008, P193
(10) Daniel C. Snell, A Companion to the Ancient Near East, Blackwell Publishing, 2008, P193
(11) Homosexuality: Contemporary Claims Examined in Light of the Bible and Other Ancient Literature and Law James B. De Young, p124.
(12) Bruce Corley, Steve W. Lemke, Grant I. Lovejoy, Biblical Hermeneutics, a Comprehensive Introduction to Interpreting Scripture, Second Edition, B&H Publishing Group, p32 en Joel H. Emerson, The Serpent’s Seed, An Account of the Nephilim, Xlibris Corporation, 2011, p82
(13) Eve Levavi Feinstein, Sexual Pollution in the Hebrew Bible. Oxford University Press, 2014, p128
(14) Spencer, Colin. Homosexuality: A History. London: Fourth Estate, 1996., p31