Reactie op het manifest van Janneke Stegeman en Alain Verheij

Cors Visser en Robert Plomp schreven voor nieuwwij een reactie op het manifest van theoloog des vaderlands Janneke Stegeman en Twitter theoloog Alain Verheij.
In aanvulling hierop onderstaand een punt-voor-punt reactie op het manifest.

1. Grondrechten voor moslims
Ja! Moslims verdienen net zoveel grondrechten als ieder ander. Als partijen daar aan willen tornen dan moeten we die een halt toe roepen. Verheij en Stegeman hebben gelijk dat het er meer en meer op lijkt dat Wilders’ PVV die kant op gaat. In het begin maakte Wilders terecht een scherp onderscheid tussen de moslim en de islam. De mens en zijn overtuiging zijn twee verschillende dingen. Grondrechten zijn er, zonder discussie, voor iedereen. Overtuigingen daarentegen mogen en moeten besproken en bekritiseerd kunnen worden. Helaas maakt Wilders steeds minder vaak dit onderscheid, met als dieptepunt het ‘minder minder’. Daarbij ging het niet meer om wat iemand deed of dacht, maar om zijn nationaliteit.

2. Geen christelijke cultuur
Stegeman en Verheij hebben gelijk. Er is niet zoiets als een ‘christelijke cultuur’. Dat moet je als christen ook niet willen. Wilders’ beroep op deze vermeende Joods/christelijke cultuur is absurd. Niet alleen omdat hij zelf geen christen is, maar nog meer omdat het christendom juist cultuur-overstijgend is. Het past zich aan aan haar omgeving. Wilders speelt islam en christendom tegen elkaar uit door de ene cultuur tegenover de andere te stellen. Daar passen wij voor. Ook overtuigingen zijn niet gebonden aan grenzen. Het prachtige aan de ontwikkeling van ideeën is juist dat ze overal plaats kan vinden, en ons altijd hoop geeft dat volgende generaties niet dezelfde fouten zullen maken als vorige generaties.

3. Antisemitisme
Bij het stuk over antisemitisme begint betoog van Stegeman en Verheij inconsistent te worden. Als je Nederlanders van de 21ste eeuw op de vingers tikt vanwege de ‘germaanse holocaust’, en christenen van nu vanwege het antisemitisme in de middeleeuwen, wat is dan het verschil met het aanspreken van Nederlandse moslims op de terreur in Syrië? Verheij en Stegeman hebben natuurlijk gelijk, ‘wij’ hoeven niet te denken dat we beter zijn dan ‘zij’. Bescheidenheid zal ons sieren, en de manier waarop sommige christenen over moslims spreken mag en moet zeker bekritiseerd worden, maar wat Stegeman en Verheij hier doen is hetzelfde als wat Wilders doet, en ze lijken het niet eens door te hebben. Overigens is er natuurlijk niets mis mee om een (protestantse) christen te bevragen op zijn antisemitische wortels. Wat is er mooier dan door vragen de kans krijgen om te reageren? Liever dat dan vooroordelen onbesproken in de hoofden van de ander laten voortleven.

De werkelijkheid is dat alle overtuigingen, zowel de islam en het christendom, als atheïstische levensvisies zoals het fascisme en het communisme, zich schuldig hebben gemaakt aan verschillende vormen van discriminatie en racisme. Juist daarom moeten we elkaar kunnen bevragen. De jij-bak is daarbij niet van toepassing. Als iedereen wiens overgroot opa ooit fout was in welke oorlog dan ook, zijn mond moet houden, dan leren we nooit van het verleden. Juist daarom zijn we in Europa zo kritisch op antisemitisme en racisme, omdat we de gevolgen op gruwelijke wijze hebben ondervonden. Geen fascisme meer. Juist daarom zijn Verheij en Stegeman terecht zo kritisch op de PVV, en juist daarom is de PVV terecht zo kritisch op de islam. Wel zou het beter zijn als dat meer vanuit bescheidenheid, empathie en naastenliefde zou gebeuren, en minder vanuit de ivoren toren van het eigen gelijk. Van hoogopgeleide theologen mag je dan zelfs iets meer verwachten.

4. Islam en geweld
Een soortgelijke redenering volgt als het om islam en geweld gaat. Allereerst moeten we door vreemde karikaturen heen prikken, en zeker ook beamen dat wij ook veel mis hebben gedaan. Maar ook dan blijft de vraag open staan hoe gewelddadig de islam is. Er zit er een gapende kloof tussen theorie en werkelijkheid bij Stegeman en Verheij. De werkelijkheid is dat de islam vandaag de dag voor veel geweld en ellende zorgt. Dan gaat het niet alleen over terreur, maar over alle vormen van fysiek en verbaal geweld, intimidatie en haat voor het westen. Elke discussie over de vraag of de islam in theorie ook echt zo gewelddadig is is een vraag die gesteld mag worden, maar doet niets af aan die werkelijkheid. Sterker nog, het is een vreemde gedachte dat een moslim niet op het islam geweld bevraagd mag worden, dat door zijn eigen profeet werd uitgeoefend, omdat postmoderne christelijke theologen vinden dat de islam in haar kern vredig is. Wij hopen van harte dat ze gelijk hebben. Ook hopen wij dat die vrede snel gevonden mag worden. Maar zolang kerken in brand vliegen en (burger-)oorlogen aan de orde van de dag zijn in islamitische landen, is de vraag naar geweld binnen de islam van groot belang. Juist die kritische vragen kunnen de meerderheid van (goedwillende!) moslims helpen om hun religie te hervormen.

5. Islam en de vrouw
Dezelfde stijl wordt bij het gesprek over de vrouw gevolgd. Er wordt een aantal voorbeelden genoemd, van Trump en Baudet. En omdat deze heren zich schandalig seksistisch hebben uitgelaten wordt de suggestie gewekt dat geen enkele westerling nog iets kan zeggen over de manier waarop de islam met vrouwen omgaat. Die gedachte lijkt op een situatie waarin iemand ziet dat een peuter door zijn vader in elkaar wordt geschopt. Deze toeschouwer doe niks, want de buurman van zijn neef heeft zijn zoontje ook ooit “misbaksel” genoemd. Beschaamd loopt hij daarom bij het tafereel vandaan.
Het is triest dat er in Nederland nog veel seksisme voorkomt. Daar worden boeken over geschreven, dat wordt in tv-programma’s bekritiseerd. Heel Nederland stond op de achterste benen toen Trump zijn opmerkingen maakte. We accepteren het niet en we roepen: “Schande”. Dat moeten we ook blijven doen. Maar het is ook een reden om heel kritisch op de islam te zijn. En terecht! Zeker ook omdat het de schijn heeft dat de meerderheid van de moslims hier geen schande van spreekt. In elke beschavingsvorm zitten rotte plekken, daar kunnen wij die beschaving niet op afserveren. Wat belangrijker is is de vraag hoe een groepering omgaat met haar eigen rotte plekken. Spreekt zij er schande van, probeert ze deze op te ruimen, of wordt er gedaan alsof er niets aan de hand is. Als dat laatste het geval lijkt te zijn, dan mogen daar vragen over gesteld worden.

6. Islam en ideologie
Helemaal mis gaat het bij het stuk over de islam als ideologie. Je zou mogen verwachten dat twee theologen het verschil kennen tussen de ‘scheiding tussen kerk en staat’, en het ‘geloof achter de voordeur’ verhaal. Het eerste is een vorm van beschaving, het tweede is een onwerkelijke gedachte. De islam is een ideologie omdat ze een politieke visie heeft. Doordat Mohammed zowel politiek als geestelijk leider was binnen de islam, en zijn leven een voorbeeld is voor veel moslims, zijn ‘moskee en staat’ meestal volledig geïntegreerd. Daarom mag er ook over het politiek-ideologische aspect van de islam gesproken worden. Wilders reduceert de islam tot enkel politiek, dat doet de islam onrecht. Stegeman en Verheij reduceren de politieke ambities van Mohammed op gelijke wijze. Het uitdragen van je geloof in de openbare ruimte is van een andere orde dan een theocratische claim op de samenleving.

Stegeman en Verheij worden zelfs betuttelend als ze gaan voorschrijven waar alle godsdiensten aan moeten voldoen: “Maar politiek en godsdienst hebben, in het ideale geval, hetzelfde doel voor ogen: een samenleving waarin iedereen tot haar/zijn recht komt. Religie is onlosmakelijk verbonden met ons zelfbeeld, de relatie met onze medemens en onze idealen voor de samenleving.”
Wat ons betreft mag de islam staan voor wat ze zelf wil. Ook voor normen en waarden die wij niet delen. Het is hoogmoedig en onnodig om een ander voor  te schrijven waar zijn geloof idealiter aan moet voldoen. Uiteraard bedoelen Stegeman en Verheij het niet zo. Waar het op neer komt is dat ze er van overtuigd zijn dat islam en christendom in feite voor hetzelfde staan. De praktijk is echter dat de meeste moslims en christenen hun geloof helemaal niet op elkaar vinden lijken. Het is de vraag of Stegeman en Verheij dat kunnen accepteren, dat twee verschillende groepen gelovigen zich niet met elkaar willen identificeren, niet zij aan zij willen staan tegenover seculieren? Of klinkt hier iets van liberaal-christelijke zendingsdrang?

7. Bescheidenheid
Als laatste komen de twee manifest-schrijvers op voor bescheidenheid. Dat drijft hen namelijk. “Want liefde voor je traditie blijkt juist uit een kritische blik. Onze traditie verdient die.” Dat klopt. Als we niet kritisch zijn op onszelf, dan mogen we al helemaal niet kritisch zijn op de ander. Helaas raken Stegeman en Verheij met de genoemde kritiekpunten zichzelf niet. De kritiek betreft namelijk een deel van het christendom waar zij toch niet bij horen. Zij stemmen namelijk geen SGP, geloven wel in vrouwelijke ambtsdragers, zijn zelf niet (uitgesproken) kritisch op de islam, gebruiken geen geweld, en hebben niets met Trump of Baudet. Dat siert hen, laat dat duidelijk zijn. Maar wat is de rol van Stegeman en Verheij zelf in het debat? Waar zijn ze zelf te kort door de bocht gegaan? Waar is hun eigen visie eenzijdig, en verdient het aanvulling? Waar hebben de PVV stemmers een punt? Wanneer hadden zij zelf geen oog voor de vragen van de boze blanke burgers?

Verheij en Stegeman hebben zeker een punt. Sommige orthodoxe christenen benaderen de islam met te weinig empathie, en te veel waarheidsdrang. De titel van hun manifest is daarom van grote waarde! Geen islam-haat door christenen. Het is jammer dat ze dat denken te kunnen bereiken door alle kritiek op de islam te bagatelliseren of weg te redeneren. Met hun manifest staan ze in feite het echte, respectvolle gesprek tussen christen en moslim in de weg. Liefde en tolerantie worden niet geboren door dwang van boven, maar doordat wederzijdse zorgen en angsten kunnen worden uitgesproken. Door elkaar te bevragen, en vooroordelen te kunnen weerspreken. Een eerlijk gesprek is noodzakelijk voor de broodnodige volledige integratie van de islam in de westerse samenlevingen. Daar vaart iedereen wel bij, de moslims zelf allereerst.