Vreugde en verdriet, vergankelijkheid, weemoed en hoop in Rotterdam

Op 14 mei 1940 vernietigde de bommenwerpers van de nazi’s het stadshart van Rotterdam. Overal was vuur en rook. Mensen huilden. Honderden mensen kwamen om, gebouwen en huizen werden vernietigd. Tienduizenden Rotterdammers werden dakloos. Velen bleven de rest van hun leven getraumatiseerd. Op 14 mei 2023 werd dit, zoals elk jaar, herdacht. Een paar uur later barste er een feest los in datzelfde Rotterdam. Tienduizenden fans volgden de kampioenswedstrijd van Feyenoord op schermen in datzelfde stadshart, en vierden feest. Overal was vuur en rook. Mensen juichten. Een dag later verzamelde meer dan 100.000 fans zich voor het stadhuis. Ik stond met mijn zoon op het Hofplein, en keek om me heen en vroeg me af hoe het mogelijk was dat diezelfde plaats zowel symbool stond voor zoveel intens verdriet als voor zoveel intense vreugde.

Stel je voor dat we een ontredderde vader uit 1940 daar midden in de hossende massa van 2023 zouden kunnen zetten. Zou die het begrijpen? Zou die kunnen bevatten dat mensen zo blij kunnen zijn? Of zou het walging en afkeer bij hem oproepen?
Of wat als we zo’n juichende vrouw uit 2023 ineens konden confronteren met de vallende bommen, zou ze het verdriet mee kunnen maken? Of zou ze boos worden dat haar feest verstoord wordt? Het Hofplein van Rotterdam, het is dezelfde plaats maar het zijn niet dezelfde mensen. Het leven is doorgegaan. Of eigenlijk is het voor de ene gestopt en voor de ander begonnen. En zoals de treurenden van toen er nu niet meer bij zijn, zullen de juichers van nu er over 100 jaar niet meer staan. Het extreme verschil tussen vreugde en verdriet onderstreept in Rotterdam de vergankelijkheid van het menselijk leven. Wat is er dieper, mooier, aangrijpender dan onze menselijke emoties, maar waarom verwaaien ze met de wind van de tijd?

In Hannie, de moeder die midden in de euforie huilend de foto van haar pas overleden zoon liet zien, komen die vreugde en dat verdriet samen: “We zouden hier samen staan, ik mis hem zo!” Als je inzoomt op de mensen blijkt dat de massa niet bestaat. Elke vrouw, elke man heeft een eigen verhaal. Ik stond er juist wél met mijn zoon, om samen het feest te delen, zoals je als ouders ook momenten van verdriet, vermaning, geloof en gebed deelt met je kinderen. Een schril contrast. Andere staan er om op te gaan in de massa, even anoniem alleen zijn. Velen hebben niets met voetbal, maar willen erbij zijn, herinneringen maken. Sommigen zoeken de kick, van de herrie, de massaliteit, zoeken het leven. Anderen willen ergens bij horen, zoeken een identiteit, iets positiefs dat hen identificeert. Voor veel Rotterdammers is het feest juist een markering van de vele momenten van teleurstelling. Het moedigt hen aan om door te lopen, door de regen en door de wind, als het donker is en alles duister is, omdat aan het eind van de weg er een gouden hemel zou zijn. Het samen vieren en het samen huilen laat hen zien dat ze niet alleen zijn.

Misschien is het daarom ook een boodschap aan de Oekraïners uit de verwoeste steden in het Oosten. Steden die nu lijken op het Rotterdam van toen. Er lijkt geen hoop te zijn, alles is kapot, je geliefden zijn dood, je thuis is weg. Komt daar ook ooit weer een moment waarop de mensen feest vieren? Een belachelijke perspectief voor mensen die geen ruimte hebben voor die gedachte omdat hun hoofd vol vol zit met verdriet. Waarom doet God ons dit aan? Waarom laat Hij ons zo van moment naar moment strompelen? Wat heeft het nu voor zin dat steden ver-assen en her-rijzen? Dat mensen huilen en lachten? Dat we verliezen en vinden? Waarom rijgen al die tijden zich zo schaamteloos aan elkaar? Waarom gaat het leven eigenlijk verder als we niet verder willen leven? Waarom komt Jezus niet gewoon terug om een einde te maken aan al het schizofrene, borderliner-gedrag van de geschiedenis? Jantje lacht, Jantje huilt, Jantje helpt, Jantje pest, Jantje koestert, Jantje verstoot, Jantje knuffelt, Jantje slaat, Jantje heelt, Jantje sloopt, Jantje heeft lief, Jantje haat, Jantje verbindt, Jantje breekt, Jantje luistert, Jantje preekt. Wat heeft het allemaal voor zin? Wat heeft het voor zin als tienduizenden mensen dansen op de plaats waar tienduizenden huilden?

En hoe kijken wij als kerk hier naar? Wat is de gedachte van de christen die de huilende en lachende mensen ziet? Zien wij alleen maar een massa die wij kunnen veroordelen? Waar wij een mening over kunnen hebben? Zien wij alleen maar moffen en hooligans, gesculariseerden en heidenen? Staan we er op een afstandje naar te kijken?
Hoe keek Jezus naar de schare? “Toen Hij de menigte zag, was Hij innerlijk met ontferming bewogen over hen, omdat zij vermoeid en verstrooid waren, zoals schapen die geen herder hebben.”* Wat dat betreft kunnen we als christenen nog wel wat leren van die journalist van ESPN die sprak met die huilende moeder: Vragen, peilen, begrijpen, en zo helpen zonder oordeel.

De donkere lucht van 14 mei 1940 en de gouden hemel van 14 mei 2023 zijn voorbij gegaan. Hoewel het er even op leek, bracht het ons noch de hemel, noch de hel. Het verdriet en de vreugde bleken beiden het einde van de weg niet te zijn. Het lied van Rotterdam leert ons om door te lopen. Het is niet eens een christelijk lied, maar zoals zo vaak sluit juist dan de boodschap haarfijn aan bij het Evangelie: Loop niet alleen! Wandel de weg van het leven samen, met de treurenden en met de euforischen, met de hoeren en met de tollenaars, met de farizeeërs en met het volk. Houd elkaar vast, neem elkaar bij de hand, blijf niet op afstand maar kom dichtbij, vraag en luister, vertel en deel. Leef het leven in liefde, met de hoop, in het geloof dat op een dag de hemel echt goud kleurt en Jezus Christus terugkomt op de wolken om de tranen van vreugde en verdriet van onze wangen te vegen en ons bij de naam te noemen. In het geloof dat alle puzzelstukjes dan op de juiste plaats vallen (of er misschien wel helemaal niet meer toe doen), en we met elkaar, de mensen uit 1940 en 2023, Hem de eer mogen geven.

*Mattheüs 9:36